Magazine

De tegelzetter had een plaatsing van Spaanse keramische tegels (100 cm x 100 cm) uitgevoerd op een verharde dekvloer. Tijdens de bijeenkomst met alle betrokken partijen (bouwheer, leverancier en fabrikant) legde hij aan de deskundige uit dat hij alle controlecriteria had overlopen en geen enkel plaatsingsgebrek zag.

Als een knikkerbaan

De dekvloer - wat we op de werf en in de volksmond “chape” noemen - was perfect effen volgens het barema dat Buildwise (het vroegere WTCB) vooropstelt. De normale tolerantie op de vlakheid van dekvloeren is nog steeds 4 millimeter onder een rechte lat van 2 meter. De vloerlegger van dienst had zelfs een nog preciezere afwerking gerealiseerd die zelfs onder de strengste tolerantie valt van 3 millimeter.

Tijdens een controle van de gelijkmatigheid van de daarop verlijmde tegels tegenover elkaar, bleken ook deze vrij van gebreken. De tegelzetter meldde dat hij een levelingsysteem had gebruikt om ervoor te zorgen dat alle aanliggende tegels op gelijke hoogte lagen. “Je mag er een knikker over schieten, die zal niet opspringen”, verdedigde de plaatser zich.

Het was dus onmogelijk dat de matte plekken in de vloertegels voortvloeiden uit een dubieuze verlijming. Dat kan soms gebeuren. Tegels die iets te hoog liggen tegenover andere zones kunnen leiden tot meer wrijfbelasting en zo beschadigingen veroorzaken. Ook de navraag naar het onderhoud van de vloer en de daarvoor gebruikte producten, leverde geen verdachte noch mogelijke oorzaken van het fenomeen op. Er was dus iets anders aan de hand. 

De technische fiche verraadt veel

De expert vond het wel opmerkelijk dat in de loopzones, en vooral onder de keukentafel, de matte plekken het meest zichtbaar waren. Zou het dan toch mogelijk zijn dat sommige keramische tegelproducties, zelfs al zijn ze vervaardigd met de nieuwste technologie, vroegtijdige afslijtingsfenomenen kunnen vertonen?

In dit specifiek geval gaat het over een niet-industriële plaatsing. Met andere woorden, een betegeling in een privéwoning waar eigenlijk geen extreme belastingen te verwachten zijn. Het onderzoek vraagt om een totaal andere richting. De deskundige vroeg daarom het ‘paspoort’ van de geplaatste tegel op. De technische eigenschappen die de fabrikant opgeeft, kunnen soms klaarheid brengen omtrent het geschikte gebruiksdomein van de tegel in kwestie. En wat bleek? De technische fiche verwees zowel naar de PEI-waarde (4) als naar de schaal van Mohs (9). In de wetenschap dat men bij geëmailleerde tegels de slijtvastheid controleert door middel van de PEI-test (tegenwoordig ook meer en meer met de Capon-test) en men de krasvastheidstest meestal enkel uitvoert op volkeramische tegels, rezen er bij de expert toch enkele vragen op.

Ging het hier nu over een levering geëmailleerde tegels of werden deze gebakken in de volle massa? De aangeduide waarde van Mohs op de technische fiche van de fabrikant, met name 9 lag enorm hoog. Denk daarbij aan diamant dat een score draagt van 10/10.

De enige manier om meer zekerheid te verkrijgen, was ook de tegelverpakking bekijken, maar er waren geen wikkels of kartonresten meer beschikbaar. Dit bemoeilijkte de analyse. Plots merkte de vloerlegger op dat er in zijn atelier nog wel een stuk tegel kon liggen. Dit bracht het antwoord op de hamvraag dichterbij: “Hebben we hier nu te maken met volkeramisch materiaal of niet?”

Onderzoekanalyse van de tegel brengt 100% duidelijkheid

Een tegelrest zou volgens de deskundige het onderzoek een heel eind verder kunnen helpen. En inderdaad, een groot stuk overschot toonde duidelijk dat het tegellichaam uit twee lagen bestond: een dikke basis uit keramiek met aan de bovenzijde een dunne slijtlaag. Er was hier dus geen sprake van een “vollemassa- of volkeramische tegel”. De expertise moest ervan uitgaan dat hier de PEI-waarde (volgens de testnorm EN-ISO 10545-7), of eventueel het resultaat van de Capontest (EN-ISO 10545-6, voorheen enkel van toepassing op niet-geëmailleerde tegels), die een inkeping van minder dan 135 mm³ aangaf (mag volgens deze norm maximaal 175 mm³ zijn), geldig was.

Met deze extra informatie was de kous nog niet helemaal af. Door het feit dat alle waarden voor slijt- en krasvastheid voor deze toepassing ruimschoots voldoende waren, kon alleen een fabricagefout de oorzaak van het vroegtijdig afslijten van de vloer verklaren, ondanks de moderne manier van emailleren.

Nochtans is het zo dat het gros van de fabrikanten geen laag meer op de keramische tegel plaatst, maar eerder de loopzijde van de tegels injecteert om de toplaag zo stevig mogelijk te maken voor een langere duurzaamheid. Dat er aan de inkomdeur, zowel binnen als buiten, een voetmat lag, wees er verder op dat de eigenaar zijn woonst als ‘een goede huisvader beheerde’. Het zoeken naar mogelijke abrasieve restdeeltjes aan de schoenzolen bij het binnenkomen van de keukenruimte was in dit geval daarom verwaarloosbaar.

Desalniettemin was de deskundige van oordeel dat de vloer plaatselijk wel degelijk afslijting vertoonde. Dit kon enkel te wijten zijn aan wrijving tussen het loopvlak van de vloer en schurend schoeisel. Zou het kunnen dat de bewoner soms met zware veiligheidsschoenen- of laarzen binnenkomt die sterk vervuild zijn of onderaan met metaal zijn versterkt? Misschien erg vergezocht - en allerminst een poging om een paraplu boven de fabrikant open te trekken. Enkel een nader onderzoek en een officiële slijttest zou misschien alle twijfels wegnemen waarbij de tegelzetter juridisch netjes buiten schot komt te staan. Tenzij hij zelf de tegels heeft geleverd en de omstandigheden kende vooraleer hij zijn eerste tegel plaatste.

Duidelijke symptomen

Alle betrokken partijen worden samengeroepen om een expertise uit te voeren, met name de eigenaar, de installateur van de vloerverwarming, de tegelzetter, en de door de bouwheer aangeduide expert ruwbouwafwerking. In eerste instantie kiest de deskundige ervoor om alle aanwezigen hun verhaal te laten doen.

Men schetst de situatie als volgt:

• De vloertegels zijn op het gelijkvloers verlijmd op een verwarmde cementgebonden dekvloer
• Het betreft een 150 m² keramische tegels 60 cm x 60 cm x 1 cm
• De dekvloer heeft twee maanden de tijd gehad om uit te harden vooraleer de eerste tegel werd geplaatst. Dit gegeven sluit alvast uit dat de chape niet of onvoldoende droog was vooraleer men tot de plaatsing van de tegels is overgegaan
• De vloerverwarming werd opgestart vóór de plaatsingsactiviteiten en geleidelijk aan terug afgekoeld om de chape zijn uitzettings- en krimpfase te kunnen laten doorlopen
• De uitzettingsvoegen zijn voldoende aanwezig en lopen door in de deuropeningen zoals het hoort
• De randisolatie is hier en daar nog zichtbaar aanwezig en is voldoende dik genomen
• Sommige tegels kraken bij het stappen. Dit gaat niet altijd gepaard met degradatie van de cementgebonden voegen
• Veel tegels klinken hol bij het belopen, voornamelijk met schoenen met hakken. Tegelvoegen vertonen hier en daar kleine scheurtjes langsheen de tegelranden
• Op de vraag of de tegels verlijmd werden volgens de dubbele verlijmingstechniek wordt positief geantwoord. Echter kan de tegelzetter niet bevestigen of de lijmrillen al dan niet kruiselings over elkaar werden gedrukt.
• De gebruikte tegellijm zou een C2-S1 zijn, wat volgens de uitvoerder aangeraden werd door zijn leverancier.
• De plaatsingstechniek werd uitgevoerd met een rubberen vloerdershamer zoals men normaal bij traditionele vloerwerken toepast.

Visueel onderzoek

Na alle partijen te hebben gehoord en de nodige notities te hebben genomen, ging de expert over tot een plaatselijk louter visueel onderzoek en stelt volgende anomalieën vast:

• Ongeveer 75% van de vloertegels klinken hol
• Vooral in de keuken knarsen de tegels bij het belopen
• Hier en daar worden degraderende voegen vastgesteld met langslopende scheuren
• De breedtes van de cementgebonden voegen zijn slechts 2 mm
• Ook de uitzettingsvoegen zijn zeer smal uitgevoerd met een maximale breedte van 2 mm

Daar de expert twijfels had over de effectief aangewende plaatsingsmethode, besloot hij toch een willekeurige tegel te verwijderen met als doel de onderliggende lagen te controleren. Na de bevestiging dat er nog reservetegels voorradig waren, ging de deskundige over tot een destructieve controle.

Feitelijkheden

Na het stofarm uittrillen van de tegelvoegen –uitslijpen is vandaag de dag niet meer aan de orde– zette de deskundige een grote zuignap op het midden van de vrijgemaakte tegel die, zonder dat er een hamer of beitel aan te pas moest komen, met een korte beweging losrukte. Het resultaat was al meteen zichtbaar:

• De buttering/floatingmethode (lees: dubbele verlijming) was geenszins toegepast. Op de legzijde van de tegel was geen millimeter tegellijm te bespeuren.
• De lijmrillen op de dekvloer waren zeer slordig uitgekamd met een zeer kleine lijmkam.
• De vorm van de lijmrillen- en kanalen was nog perfect zichtbaar alsof ze bewust zouden aangebracht zijn om ze gewoon even ter controle te laten uitharden.

Mogelijke oorzaken

Het is duidelijk dat de tegelzetter de dubbele verlijmingsmethode niet heeft toegepast en er was ook geen duidelijkheid over het aanbrengen van de kleefmortel op de cementgebonden ondergrond. Dit leidde tot de vraag of het hier ging over een pure professionele (plaatsings)fout.

De deskundige richtte zich hiervoor tot de tegelzetter met de vraag hoe hij zijn tegellijm heeft aangemaakt en welke de weersomstandigheden waren op het moment dat de vloer werd geplaatst. Want dit kan een eerste mogelijke oorzaak zijn.

Het is namelijk van groot belang dat de grondtemperatuur op het moment van verlijmen ten minste 5°C maar ook maximum 25°C à 30°C mag zijn om “verbranding” van de tegellijm te voorkomen.

De zogenaamde “verbranding” van een stelmiddel (in dit geval poederlijm dat met water werd aangemaakt) betekent dat het aanmaakwater zich te snel onttrekt (verdamping) uit de kleefmortel, met verzwakking tot zelfs volledige verzwakking van de hechttreksterkte tot gevolg.

Een tweede mogelijke oorzaak van het loskomen van de tegels was een mogelijk verstreken ‘open tijd' van de tegellijm. De ‘open tijd’ van een kleefmiddel is de tijd tussen het aanbrengen van de lijm op de ondergrond en het plaatsen van de tegel. Indien deze tijd (in de praktijk normaal een kwartier, afhankelijk van de soort en het type poederlijm dat men gebruikt) overschreden is, zal de kleefkracht van de lijmrillen aan de buitenkanten die blootgesteld zijn aan de omgevingsomstandigheden totaal verdwenen zijn. Als men er dan een tegel wenst in te drukken, zal de kleefmortel geen greep meer hebben op het extreem dicht keramisch materiaal met alle gevolgen van dien.

En een derde optie, die volgens de deskundige al evenzeer een van de belangrijkste oorzaken van een zwakke hechtsterkte is, is het bereikte contactoppervlak of de “overdracht” ondergrond/tegellegzijde. Volgens de TV (Technische Voorlichting) 237 van Buildwise dient de lijmmassa ten minste 70% gelijkmatig verspreid te zijn. De expert oordeelde dat de overdracht van de tegellijm rond de 55% bedraagt en in dit geval duidelijk ontoereikend is. De tegelzetter had de lijmkanalen niet kunnen vullen vanwege het te weinig aandrukken en tegelijkertijd inschuiven van de tegels. Alle lijmgangen waren nog zo goed als zichtbaar na het wegnemen van de tegel. Waar geen lijm zit, bevindt er zich lucht. Lucht is op zijn beurt een isolator, en isolatie plaatsen boven een vloerverwarmingssysteem is niet direct het beste idee.

Conclusie expert

In voorkomend geval voldeed de tegelplaatser aan geen enkel van de drie door de deskundige opgesomde voorwaarden. Sterker nog: de tegelzetter bekende nadien dat hij de vloer in onderaanneming heeft laten plaatsen.

Het spreekt voor zich dat dit geen aangewezen gang van zaken is. Als hoofdaannemer dient men zijn verantwoordelijkheid te nemen. Gelukkig deed de man in kwestie dit. De aannemer-tegelzetter beloofde om de vloer volledig op zijn kosten te herplaatsen volgens de regels van de kunst en het goede vakmanschap, zijnde de dubbele verlijming met de lijmrillen parallell op elkaar zodat bij het haakse inschuiven de lijmmassa zich gemakkelijk kan verdelen tussen tegellegzijde en ondergrond. Een uitvoeringsdatum werd ter plaatse vastgelegd tot tevredenheid van alle partijen.

1) Aard en voorbehandeling van de ondergrond en de dekvloer

Het allerbelangrijkste waar elke tegelzetter in elke situatie rekening mee moet houden, is de aard en de toestand van de ondergrond. Hoe beter de kennis van de ondergrond, hoe kleiner de kans dat er fouten gemaakt kunnen worden. Want het is op die ondergrond dat de tegels uiteindelijk geplaatst worden.

De ondergrond controleren is in de eerste plaats belangrijk om de juiste primer te kiezen, die op zijn beurt steeds compatibel moet zijn met de tegellijm die gebruikt zal worden. Uiteraard pas na volledige uitharding van de primer. Het is sterk aanbevolen om geen primers en tegellijmen van verschillende producenten door elkaar te gebruiken in één project. We raden aan om tijdens een tegelwerk altijd producten van dezelfde fabrikant te gebruiken, zodoende de totale cohesie te kunnen garanderen.

In het geval van vloerbekledingen dient men er zich van te vergewissen dat er een groot verschil is in voorbehandeling van de ondergrond tussen een cementgebonden dekvloer of een calciumsulfaatgebonden ondergrond (anhydriet dekvloer). Meestal zijn ze van elkaar te onderscheiden door hun specifieke kleur en structuur. Een cementgebonden chape zal doorgaans grover zijn van structuur en donkerder van kleur tegenover een anhydrietchape, die fijner en lichter van kleur is. Bij de minste twijfel dient de tegelzetter zich in eerste instantie te informeren bij de uitvoerder van de dekvloer of de architect die dit in het lastenboek heeft voorzien.

Welke voorbehandelingen moeten er dan gebeuren per type dekvloer?

Als voorbehandeling van een ondergrond waar tegels op geplaatst moeten worden, dient men de juiste primer te kiezen. Er zijn reeds universele primers op de markt verkrijgbaar, maar toch is het raadzaam om de ondergrond van een specifiek geschikte grondeerlaag te voorzien.

Een primer kan verschillende functies hebben. Het belang van primers als porositeitregelaars bijvoorbeeld wordt vaak onderschat. Wanneer de aanwezige capillaire werking van de ondergrond wordt verminderd, betekent dit een belangrijke reductie van het (vroegtijdig) onttrekken van het aanmaakwater uit de tegellijm of legmortel. Dit noemt men het “verbranden” van het stelmiddel indien in voorkomend geval de dekvloer niet werd voorbehandeld.

Andere functies van een primer kunnen zijn:

• Vochtbegrenzing op houten ondergrond
• Een stofbindend vermogen
• Een bescherming van de tegellijm/ mortel (open tijd- regulators bij ↑ temp.)
• Het voorkomen van een ettringietreactie bij de plaatsing van vloertegels op een anhydrietchape.

Indien er vloerverwarming aanwezig is, moet de tegelzetter erop toezien dat de verwarmingsketel geleidelijk werd opgestart vooraleer de eerste tegel wordt geplaatst. De gebruikelijke procedures zijn beschreven in de Technische Voorlichtingen en rapporten van het WTCB. Wij citeren uit het WTCB-tijdschrift 1989-4.4.: “Het in werking zetten van de verwarming zal gebeuren door het systematisch opdrijven van de temperatuur met 5 K/24 h, vertrekkend van koude toestand tot de maximaal voorziene werkingstemperatuur van het verwarmingselement. Deze werkingstemperatuur moet lager zijn dan de maximaal toegelaten temperatuur voor de bindmiddelen gebruikt in de dekvloer. De terugkeer naar de begintemperatuur zal tevens progressief gebeuren, m.a.w. met 5 K/24 h. De maximaal voorziene werkingstemperatuur wordt gedurende minimum 3 dagen aangehouden ten einde de dekvloer zijn maximale beweging te geven alvorens de vloerbedekking aan te brengen.”

Ook in het WTCB-Contact nr. 50 (2-2016) wordt zelfs voor innovatieve vloerverwarmingssystemen deze opstartprocedure sterk aanbevolen: “Het strekt tot aanbeveling om het vloerverwarmingssysteem, vóór het aanbrengen van de vloerbedekking, reeds een eerste maal een opwarmings- en afkoelingscyclus te laten doorlopen. Deze cyclus wordt ook wel het ‘opstartprotocol’ genoemd. Voor meer details over het opstartprotocol van vloerverwarmingssystemen van de nieuwe generatie kan men terecht bij de fabrikanten.”

2) Dikte van de dekvloer

Of een chape voldoende dik werd aangebracht, kan in principe niet door de tegelzetter gecontroleerd worden, net als de effectieve aanwezigheid van een wapening (vezels of net). Echter, indien men zichtbare gebreken vaststelt zoals bijvoorbeeld een leiding die te hoog zit, dient dit het beste onmiddellijk gemeld te worden aan bouwheer en architect. Informatie inwinnen bij de aannemer over de dikte van dekvloer is geen overbodige luxe. We raden aan om jouw tegelwerk niet te starten als je niet 100% zeker bent dat de dekvloer voldoende dik is.

Wat is een “voldoende dikke” dekvloer?

Volgens het WTCB dienen volgende diktes voor dekvloeren aangehouden te worden:

1) Hechtende

Gangbare dikte liggen tussen 30 à 50 mm voor cementgebonden dekvloeren, wat een correcte uitvoering en verdichting mogelijk maakt. Indien er leidingen op de draagvloer liggen, moet de dikte eventueel groter zijn, zodat de dikte boven de leidingen minimaal 30 mm bedraagt. Anhydrietgietvloeren kunnen afhankelijk van hun samenstelling uitgevoerd worden tot 70 mm.

2) Niet-hechtende

De nominale dikte bedraagt 50 mm voor cementgebonden dekvloeren en 40 mm voor anhydrietgebonden dekvloeren.

3) Zwevende

Voor niet-verwarmde zwevende dekvloeren geldt een nominale dikte van 50 mm voor cementgebonden dekvloeren en 45 mm voor anhydrietgebonden dekvloeren.

Voor verwarmde zwevende dekvloeren bedraagt dit 55 mm indien de dekvloer ingewerkte elektrische weerstandsdraden bevat en 75 mm indien de dekvloer verwarmingsbuizen bevat die niet verzonken zijn in de isolatie. De dikte van de dekvloer boven leidingen of kokers dient steeds minimum 50 mm te bedragen.

3) Horizontaliteit van de dekvloer

Een ondergrond kan perfect vlak zijn zonder horizontaal te zijn. Denk maar aan het realiseren van een terras of het maken van een inloopdouche. Hier zal de uitvoerder rekening moeten houden met het afschot dat doorgaans 1,5% à 2% (= 1,5 cm à 2 cm/m) genomen wordt. De ruwheid of effenheid van de bovenstructuur van de te plaatsen tegels en de positionering van het gekozen afwateringssysteem, zijn factoren waar je rekening mee moet houden om het juiste afschot te bepalen.

4) Stabiliteit van de dekvloer

Elke basis waar tegels op geplaatst worden, moet voldoende stabiel zijn. Muren of vloeren mogen geen bewegende delen noch buigneigingen vertonen. Dit kan nefaste gevolgen hebben voor de duurzaamheid van het tegelwerk. Meestal beginnen de problemen met degradatie van de voegen. Soms dient men bij de keuze van de plaatsingsmaterialen zelfs rekening te houden met niet te verwaarlozen trillingen door passage van zwaar verkeer (vrachtwagens, trein, enz.). Wanner is een ondergrond “voldoende stabiel”? Hoe kun je dit nagaan? Dit is vooral ervaring. Hier bestaan geen meetinstrumenten voor.

5) Peiljuistheid en hoogteniveau van de dekvloer

Niet alleen het peil ten opzichte van het peilmerkteken (ook wel meterpas genoemd), maar ook de hoogte van een dekvloer is belangrijk om het eindresultaat niet in het gedrang te brengen. De meterpas wordt afgetekend op exact 1m boven de buitendeurdorpel.

Het is erg belangrijk om te controleren of de hoogte van de dorpel van de voordeur en deze van de achterdeur op gelijk niveau liggen. Is er een klein verschil van enkele mm, dan moet dit tijdens het plaatsen van de vloer uitgewerkt worden, zodat de vloer toch gelijk komt met alle dorpels. Men noemt dit veelal het “drijven” van de vloer. Indien het verschil te groot is, moeten de dorpels zelf op gelijke hoogte gebracht worden.

Het juiste niveau van een uitgeharde dekvloer is de dorpelhoogte verminderd met de totale tegeldikte + tegelllijm. Het lijmbed kan berekend worden aan de hand van het soortelijk gewicht van de lijm en de te gebruiken lijmkam. Hier dient ook rekening gehouden te worden met het toepassen van de buttering/floating-methode (dubbele verlijmingstechniek).

6) Vlakheid van de dekvloer

De basis waarop men tegels wenst te kleven, moet effen (vlak) zijn. Afhankelijk van het tegelformaat is de gemiddelde toegelaten afwijking op de vlakheid 4 mm onder een rechte lat van 2 meter. Hoe groter de tegels, hoe strenger de tolerantie dient te zijn. Voor de plaatsing van grootformaattegels bijvoorbeeld zal men doorgaans de strengste tolerantie toepassen (klasse 1).

7) Zuiverheid van de dekvloer

De ondergrond dient steeds vrij te zijn van vet, stof, pleisterresten of ander vuil. Pas na een volledige reiniging kan men starten met de plaatsingsactiviteiten. Om stof te verwijderen is eens vegen met de borstel vaak onvoldoende. Het is dan ook raadzaam om effectief te stofzuigen zodat de ondergrond perfect zuiver is en klaar om te betegelen.

8) Hardheid van de dekvloer

Vooral bij cementgebonden ondergronden (vloer, wand of plafond) dient het materiaal volledig homogeen uitgehard te zijn. Meestal kan men dit in de praktijk controleren door het uitvoeren van een beiteltest. In het slechtste geval kan men een kras- of ponsproef (druksterktetest) door het WTCB laten uitvoeren. Een beiteltest is met een beitel in de bovenlaag van de dekvloer kloppen om te zien of de laag voldoende aanhecht of sterk is. Bij een ponsproeftest laat men van op een gedefinieerde hoogte een metalen bol door een geleider vallen en men meet de impactdiepte.

9) Porositeit

De poreusheid van een materiaal kan een rechtstreekse invloed hebben op de aanhechting van hydraulische kleefstoffen zoals tegellijmen. Het te snel onttrekken van het aanmaakwater uit poederlijmen bijvoorbeeld zal onvermijdelijk leiden tot het zogenaamde “verbranden” van het hechtmiddel. Dit fenomeen kan op zijn beurt leiden tot volledige degradatie en loskomen van de geplaatste tegels. Best practice hier is altijd een primer voorzien (zie eerder).

10) Aanhechting van bestaande afwerkingslagen

Soms gebeurt het dat men op een geschilderde ondergrond tegels moet plaatsen. De minimum controle die dan uitgevoerd moet worden vooraleer de tegelwerken aan te vangen, is een eenvoudige krastest. Door voldoende diepe krassen over elkaar te trekken kan men zien of de verflaag loskomt of niet.

Bij renovatiewerken dienen bijvoorbeeld ook oude tapijtlijmresten best volledig verwijderd te worden, om een reactie met het aanmaakwater vanuit de tegellijm volledig uit te sluiten.

11) Vochtigheidsgraad van de ondergrond

Het restvocht in de ondergrond kan gemeten worden met een elektronische vochtigheidsmeter, maar de voorkeur gaat nog steeds uit naar een CM-toestel (Carbidefles). Desalniettemin benaderen bepaalde elektronische vochtmeettoestellen bijna perfect de Carbideflesmethode. Hoe gebruik je zo’n Carbidefles of wat is deze methode? Men kapt voorzichtig een stuk uitgeharde dekvloermortel uit de dekvloer, verbrijzelt het, weegt het af en stopt het in een metalen fles met een speciale carbidecapsule. Na het goed schudden breekt de capsule en geeft dit een chemische reactie. Het resultaat die op de wijzer verschijnt, dient vergeleken te worden met een tabel die het juiste vochtpercentage aangeeft. Het restvochtpercentage mag in cementgebonden dekvloeren en pleisters maximum 2,5% zijn. Bij een calciumsulfaatgebonden chape (anhydriet) mag dit nog slechts 0,5% zijn vooraleer de eerste tegel erop te verlijmen. Bij plaatsing van tegels op vloerverwarming met een anhydriet ondervloer wordt deze limiet zelfs verlaagd tot 0,3% en bij het plaatsen van tegels op vloerverwarming met cementgebonden ondergronden tot 2%.

Één meting is geen meting. Dit betekent dat er op verschillende plaatsen in elke ruimte een restvochtmeting moet uitgevoerd worden. Er kan bijvoorbeeld een verschil opgemeten worden aan de noordkant en aan buitenmuren tegenover de zuidkant van een ruimte. De belangrijkste aanbeveling is om sowieso te wachten tot je 100% zeker bent dat de ondervloer volledig droog is.

12) Haaksheid en loodrechtheid van de ondervloer

Vloer- of wandbekledingen in tegels zijn het best haaks en recht. Hiervoor dient de ondergrond dus al even perfect te zijn. De haaksheid kan gemakkelijk gecontroleerd worden met een winkelhaak of lasertoestel. Ook de loodrechtheid kan met een moderne laser gecontroleerd worden. Het ouwerwetse schietlood wordt op de werf praktisch niet meer gebruikt, maar is nog altijd het meest juiste gereedschap om de drie mogelijke standen te controleren: de ondervloer kan “te lood” zijn, “vliegen” of “slepen”. Vandaar dat de ervaren vakman soms beweert: ”Een schietlood liegt nooit”.

Aanleiding voor de expertise

Tijdens een verbouwing in het West-Vlaamse Lichtervelde bij Torhout komen na de ruwbouwwerkzaamheden verschillende gebreken aan het licht, waaronder ook de uitgevoerde tegelwerken.

Er werden 2 grote problemen vastgesteld:

1. Zowel de vloer in de living als de wandtegels in de douche komen kort na de plaatsing los
2. In de living klinken bepaalde vloertegels hol

Na een klacht van de eigenaars van de woning mochten ze van de hoofdaannemer helaas geen reactie ontvangen. Hoog tijd dus om actie te ondernemen en een onderzoek in te stellen naar de oorzaak van de vastgestelde problemen.

Probleem 1: loskomende tegels

Na een gesprek met de aanwezige partijen en het inwinnen van alle mogelijke informatie over de situatie, had onze expert snel door dat het om een pure professionele fout kon gaan. Eerst even kijken naar de vochtproblemen aan de binnenmuren...

Vooral een blijvend vochtige muur in de inkomhal trok de aandacht. Het zal misschien niet verbazen: in de tegenoverliggende ruimte werd een inloopdouche geïnstalleerd. De expert besluit om op willekeurige plaatsen het vochtpercentage te meten en krijgt op bepaalde plaatsen tegengestelde waardes op zijn display. De muur aan de kant van de inkom geeft bovenaan 45,5% en onderaan, ter hoogte van de aansluiting met de vloer, 74,9% tot zelfs 100% vochtpercentage op sommige plaatsen aan. De andere kant van de wand in de douche geeft bovenaan in spiegelbeeld quasi een te verwaarlozen cijfer bij een meting op de cementgebonden wandvoegen, maar onderaan met de aansluiting met de douchevloer een vochtigheidsgraad van 68,5%.

Een eigenaardig verschijnsel volgens de expert, die dieper wil graven om de ware reden van deze verschillen te achterhalen.

Destructief onderzoek brengt oorzaken aan het licht

Na goedkeuring van de eigenaars wordt besloten om een destructief onderzoek uit te voeren. Dit noodzakelijke kwaad is de enige manier om te kunnen achterhalen wat de werkelijke oorzaak van de vochtproblemen zijn. De deskundigen nemen voorzichtig verschillende tegels in het midden van de douchemuur met hamer en beitel laag per laag weg om te kijken wat er achter de tegels aanwezig is.

Doorgaans zijn dit de 3 meest voorkomende oorzaken van vochtproblemen in een inloopdouche, ook wel eens een Italiaanse douche genoemd:

• Het ontbreken van een waterkeringslaag onder het tegelwerk
• Een losgekomen of onzorgvuldige overlapping van het waterdichtingsdoek
• Een lek met de aansluiting van de afvoergoot of de afvoerbuis zelf

Welke oorzaak ligt in deze ruimte aan de basis?

Het eerste wat opvalt, is dat de lijmrillen- en kanalen nog zeer goed zichtbaar zijn. Hieruit kan men al concluderen dat condensvorming ter hoogte van de tegellegzijde reëel is. Na enkele vochtigheidsmetingen kon men verrassend genoeg geen abnormaal vocht vaststellen in de uitgeharde lijmmassa. Uit verder breekwerk kon men zien dat er wel degelijk een waterdichtingsdoek uit polyethyleen onder de tegels werd aangebracht. Toch nog enkele goede punten van de uitvoerder dus. En ook daar werden, tot verwondering van de experts, geen vochtwaarden van noemenswaardige betekenis opgemerkt.

Maar na het verwijderen van een stukje polyethyleen gaven de meetresultaten andere waarden aan. Men kon niet meer spreken van vochtigheid, maar eerder van nattigheid. De expert diende zijn zoektocht verder te zetten naar het oorzakelijk verband van dit eerder eigenaardig fenomeen.

Aangezien in de doucheruimte zelf de vochtigheidsgraad onderaan het tegelwerk en vooral ter hoogte van de aansluiting vloer/muur ook het hoogste was (net zoals aan de andere kant van de binnenmuur in de inkom), besloot de deskundige enkele vloertegels uit te breken in de buurt van de douchegoot. Ook daar waren de waarden van de vochtmetingen boven de waterdichtingsdoek lager dan eronder, waarna een lichtje ging branden…

Na wat extra kapwerk stelde men vast dat er een lek was ontstaan helemaal onderaan in de koppeling van de afvoerbuizen. Dit was uiteindelijk de reden waarom onder de waterkering de vochtwaarden zo hoog waren en niet direct onder de tegels. Door de zuigkracht van dekvloer en pleisterwerk vond het water zijn weg onder het waterdichtingsdoek heen. Dit verklaarde meteen de erg natte plaatsen onderaan de douchewanden.

De oorzaak van probleem ‘één’ is gevonden: een lek bij de aansluiting van de afvoerbuizen.

Probleem 2: holle klanken

De vloertegels in de woonruimtes bestonden uit keramisch materiaal, met name een imitatie parket, en waren tot verwondering van de expert traditioneel geplaatst in een mortelbed. Metselen is namelijk de specialiteit van een metselaar, wat bleek bij het verwijderen van een holklinkende tegel. Maar waar de aannemer geen rekening mee hield is dat de huidige generatie keramische tegels niet meer voldoende kunnen hechten in een pure zand-cementmortelspecie. De waterabsorptiecoëfficiënt van keramische tegels ligt tegenwoordig een pak lager dan de genormaliseerde 0,5% (EN 14411/ISO 13006 – groep BIa). De dubbele verlijmingstechniek is dan ook de enige zekere oplossing om de duurzaamheid van dergelijk tegelwerk te verzekeren.

Maar dit was niet de enige oorzaak van de vele holklinkende zones. Noch in de living, noch in de keuken of in de gang was ook maar één bewegingsvoeg te bespeuren.

Het is namelijk zo en beschreven in de Technische Voorlichting 237 van het WTCB dat er elke 50 m² en 8 lm een uitzettingsvoeg dient voorzien te worden in een tegelwerk zonder vloerverwarming. In voorkomend geval vertoonde 70% van de gecontroleerde tegels een verdachte klank. Een signaal dat weinig goeds voorspelt, vooral omdat dit fenomeen gepaard ging met scheurvorming langsheen de tegelranden en bepaalde voegen al degradeerden. Na verdere controles bleek dat de aansluitingen van de vloer met de muurdelen dichtgevoegd waren met mortelspecie in plaats van dilatatiesilicone. Dit tegelwerk staat dus volledig onder spanning, waarbij bij de minste thermische bewegingen (vooral ter hoogte van glaspartijen), opwelvingen kunnen ontstaan, met onthechting van verschillende zones tot gevolg.

Ook de oorzaak van probleem ‘twee’ is gekend: een foute plaatsingsmethode en het ontbreken van bewegingsvoegen.

Conclusie deskundige

Volgens de expert zijn er geen mogelijkheden tot gedeeltelijk of volledig herstel van beide tegelwerken en luidt het besluit in zijn rapport als volgt:

• Gelet op de vochtschade in de inloopdouche die zich achter het waterdichtingsscherm heeft gemanifesteerd door het lek ter hoogte van de afvoerbuis, moet het geheel eerst volledig uitdrogen en daarna volledig herplaatst worden. Dat wil zeggen: uitbraak, uitvlakken van de vloer en de wand, correct waterdichten en daarna opnieuw betegelen.
• Gelet op het aantal vloertegels dat hol klinkt en de vaststelling dat de vloer geleidelijk aan loskomt door de toegepaste traditionele plaatsingsmethode van de keramische vloer, in plaats van de in casu noodzakelijke verlijmingstechniek, is de enige optie een volledige herplaatsing van al het vloerwerk dat losgekoppeld is van vaste muurdelen, dekvloer inbegrepen, en dit in alle ruimtes. De werken dienen nauwkeurig uitgevoerd te worden volgens de regels van de kunst en het goede vakmanschap, naar de gebruiken van het beroep en de stand van de wetenschap.

Wat is de functie van een voeg?

Mag een marmervoeg voorgeschreven worden voor de afwerking van de almaar groter wordende tegels en hoe breed moet die gemiddeld zijn? Vooraleer we hier een antwoord op geven, resumeren we eerst de redenen waarom een voeg de verbinding met tegels moet maken.

De meest logische functie is dat de openingen tussen de tegels opgevuld moeten worden. Meestal zal men ofwel een contrasterende kleur van de voegspecie kiezen of zoveel mogelijk de tonaliteit van de tegel benaderen. Een esthetische functie dus. Daarnaast kan een voeg eventuele afwijkingen van de gebruikte materialen camoufleren. Voegen zorgen doorgaans voor een supplementaire hechting tussen de tegels onderling. Ze kunnen water- en vuilafstotend zijn, bestand zijn tegen UV-stralen, antislip en slijtvast zijn, maar een tegelvoeg heeft als primaire functie om de spanningen in het tegeloppervlak te verdelen. En daar wringt nu net het schoentje.

Wat zegt de literatuur?

Gelukkig bestaat bij ons het WTCB en kunnen we indien nodig de gekende TV’s en WTCB-dossiers raadplegen.

Het WTCB-dossier 2015/2.11 vermeldt het volgende onder het hoofdstuk “Voegen”:

“Hoe groter de tegels, hoe minder voegen er in het betegelde oppervlak zullen voorkomen. Het spreekt echter voor zich dat alle constructievoegen uit de ondergrond in de betegeling overgenomen moeten worden (zie Infofiche 46 [7]). De voegbreedte moet minstens gelijk zijn aan het dubbel van de dimensionale tolerantie op de tegelafmetingen, met een minimum van 3 mm. Ten slotte strekt het tot aanbeveling om gebruik te maken van een verbeterde voegmortel van het type CG2, die volgens zijn technische fiche geschikt is voor dit toepassingsgebied.”

Daarnaast kon Polycaro al even de recent geüpdate draftversie van de nieuwe XXL-richtlijnen inkijken, waar men al evenzeer een kitvoeg van ten minste 3 mm breed aanbeveelt. In de nieuwe richtlijnen geeft men een interessant voorbeeld dat wij hieronder in alle exclusiviteit voor jou publiceren.

Goeie raad

Als een tegelwerk zonder risico op scheurvorming dient opgeleverd te worden, zijn niet alleen de esthetische aspecten maar vooral de technische data van kapitaal belang om de duurzaamheid te kunnen garanderen. Uitzettingsvoegen, soms ook bewegingsvoegen genoemd, dienen steeds pal vanuit de dekvloer overgenomen te worden en al evenzeer voldoende breed uitgevoerd zijn. Normaal dienen verdeelvoegen om de 50 m² en om de 8 lm te worden voorzien. Bij vloerverwarming bij voorkeur om de 36 m² en 6 lm, hoewel in bepaalde gevallen de vloervlakken ruimer genomen mogen worden (zie de desbetreffende TV’s van het WTCB).

De WTCB-infofiche 59 (09/2012) stelt: “De uitzettingsvoegen dienen continu (zonder verspringing) aangebracht te worden in het geheel tegelvloer/dekvloer. Uitzettingsvoegen die vloerverwarmingsbuizen kruisen, moeten zoveel mogelijk vermeden worden. Het is dan ook belangrijk dat de positionering van de bewegingsvoegen op voorhand vastgelegd wordt in samenspraak met alle partijen (bouwheer, architect en plaatsers van de vloerverwarming, dekvloer en tegels).”

De breedte van verdeel- of bewegingsvoegen dient namelijk 4 à 5 maal de voorziene beweging te bedragen. (bron: WTCB TV 179)

Deze te voorziene vloerbeweging is gelijk aan de potentiële thermische uitzetting, die berekend wordt aan de hand van volgende formule: L.α.ΔT.  met L = de lengte van het vloerveld, α = de thermische uitzettingscoëfficiënt van de dekvloer of vloerbekleding (grootste waarde van die twee) en ΔT het temperatuurverschil dat kan optreden in de vloer. Uiteindelijk komt men dan vaak aan waarden tussen 7 mm en 12 mm. Die breedtes zijn dan wel gerekend met een veiligheidsmarge, doch met enige beperking in de praktijk, waar men doorgaans minimum ± 5 mm als maatstaf dient te nemen.

Het realiseren van de juiste voegbreedtes op de juiste plaatsen is dus van primordiaal belang.

Tot slot een goede raad van een oude soldaat: informeer je regelmatig bij de technisch adviseur van jouw fabrikant en respecteer steeds de richtlijnen van het WTCB, want die zijn opgesteld om vooral onze collega-tegelzetters te beschermen.

In dit artikel proberen we de voornaamste aandachtspunten te verduidelijken om een duurzaam tegelwerk op vloerverwarming af te leveren aan de hand van een expertise.

De plaatsing van tegels op een vloerverwarmingssysteem komt steeds vaker voor. Helaas stijgen ook de klachten na de uitvoering ervan en contacteert men automatisch de tegelzetter met de vraag wat er aan de hand is. Als de partijen het niet eens geraken, kan men een expert onder de arm nemen om een onderzoek in te stellen. En dat is exact wat ook hier gebeurde. Omdat de aannemer-tegelzetter niet reageerde op enkele e-mails en telefoontjes van de eigenaar, zat er niets anders op dan een deskundige te raadplegen om een onderzoek uit te voeren.

Situatie en aanleiding

Situatie werkvloer en oorzaak van de expertise

De opdracht die de tegelzetter kreeg: in een villa in Brussel zo’n 200 m² keramiektegels van 60 cm x 60 cm verlijmen op een cementgebonden chape waar vloerverwarming werd aangebracht. Een zwevende dekvloer dus van het type B. Niet meteen mee? Geen probleem, we frissen even op.

De begrippen “droog systeem”, waarbij de verwarmingselementen in de isolatielaag verzonken gemonteerd zitten en het “nat systeem”, waar de leidingen doorheen de dekvloermortel lopen, worden niet meer gebruikt en zijn ondertussen vervangen door het A-type (buizen in de dekvloer) en het B-type (buizen in de vloerisolatie). Daarnaast is er nog een C-type waarbij de verwarmingsleidingen zich in een tussenlaag bevinden tussen dekvloer en isolatie, en een D-type (systeem met holle plaatelementen). De opbouwdiktes worden steeds dunner genomen bij deze moderne systemen en kunnen ook voor afkoeling zorgen tijdens de zomer.

Terug naar de werf. Enkele dagen na de oplevering merkte de bouwheer in casu krakende en holklinkende tegels op tijdens het belopen. Ook stelde hij scheurende en degraderende voegen langs de tegelranden vast. Aan de expert dus om de oorzaak van de anomalieën te achterhalen. Geen sinecure, omdat op het eerste zicht alle nodige uitzettingsvoegen op de juiste plaats zaten.

Controle en onderzoek

First things first: informatie inwinnen

Hoe begint een deskundige aan een vloertegelonderzoek? Het is heel belangrijk dat de expert in eerste instantie zoveel mogelijk algemene informatie inwint bij de bouwheer en/of architect omtrent de opbouw van de vloer en de onderliggende lagen. Dit kan via het opvragen van plannen, werfverslagen, bestekken die in de voorbereidingsfase werden opgemaakt, foto’s die genomen werden tijdens de uitvoering, contact opnemen met andere onderaannemers enzovoort. Soms kan het gebeuren dat er een (kruip)kelder of garage onder welfsels aanwezig is, waarbij de stabiliteit van het geheel al in vraag moet worden gesteld.

Als alle info verzameld en onderzocht is en er niet meteen gebreken of fouten opvallen, gaan we over tot het visueel onderzoek. Vinden we nog niet meteen een directe oorzaak, dan behoort een destructief onderzoek tot de mogelijkheden om zekerheid te verwerven over de werkelijke opbouw, laagdiktes en cohesie van de vloer.

Speciale aandacht voor kritieke zones in het tegelwerk

De meest kritieke zones werden door de deskundige in kaart gebracht:

• Ter hoogte van zuidgerichte glaspartijen (extra warmte-opname van de vloer door invallend zonlicht). De warmteopname van een vloer zal variëren naar mate de vloer donkerder van kleur zal zijn. Bleke tegels nemen dus het minst warmte op en verlagen de kans op thermische schade
• In de looplijn van de inkomhal (veel beloop van binnen naar buiten en omgekeerd)
• In de werkruimte van de keuken (regelmatige plaatselijke belasting)

Deze kritieke zones vertoonden identiek dezelfde anomalieën, namelijk degraderende tegelvoegen die gepaard gaan met plaatselijke holle klanken en krakende tegels wanneer men er op wandelt.

Checklist: top 10 aandachtspunten bij expertise onderzoek

Over naar de situatie zelf. Aan de hand van deze werf stellen we een top 10-checklist op van een expert om een tegelwerk op een verwarmde zwevende dekvloer technisch te onderzoeken:

1. Hoe en uit welke materialen zijn de onderliggende lagen opgebouwd?

In dit gebouw ging het duidelijk over een cementgebonden zwevende dekvloer, waarop de tegels rechtstreeks verlijmd werden. Dit bleek uit verschillende beschikbare documenten die de bouwheer netjes had bijgehouden.

2. Is er een legplan van de vloertegels beschikbaar in functie van het vloerverwarmingscircuit om de positie van de uitzettingsvoegen in kaart te kunnen brengen?

Op die manier kan de deskundige dit vergelijken men de situatie in de praktijk. Op deze werf waren geen legplannen voorhanden.

3. Werd de vloerverwarming opgestart volgens de klassieke procedure of volgens de specificaties van de fabrikant?

Het is ten zeerste aanbevolen om zowel vóór de plaatsingsactiviteiten als bij de ingebruikname van de vloer de opwarmings- en afkoelingscyclus te laten doorlopen. Een bruuske opstart van het vloerverwarmingssysteem vergroot het risico op schade, vooral omdat de verschillende uitzettingscoëfficiënten van alle onderliggende lagen elkaar nauwelijks kunnen opheffen bij een thermische schok. Vermoedelijk werd de opstart van de vloerverwarming niet gebeurd aangezien volgens de eigenaar de verwarmingsketel nog niet was aangesloten toen de tegelwerken werden aangevat.

4. Werd er een ontkoppelingsmat gebruikt onder de tegels?

Dit is enkel van toepassing bij tegels die groter zijn dan 3600 cm², dus niet van toepassing in dit geval met keramiektegels van het formaat 60 cm x 60 cm. Het gebruik van ontkoppelingsmatten kan in sommige situaties zeer nuttig zijn, maar is niet verplicht en tot op vandaag (nog) niet in een norm opgenomen. Er zijn fabrikanten die beweren dat hun tegellijm een ontkoppelingsmat kan vervangen. Belangrijke kanttekening hierbij: een tegellijm kan op zich geen tegelwerk ontkoppelen. Voor verduidelijking en alle zekerheid win je best altijd advies in bij de fabrikant of technisch adviseur bij wie je de producten hebt aangekocht.

5. Heeft de tegelzetter van dienst de juiste plaatsingsmethode aangewend met de juiste tegellijm op een droge dekvloer, met aangepaste gereedschappen (lijmkamgrootte, aandruktool, …)?

Werd de buttering/floating-methode (dubbele verlijming) toegepast met de lijmrillen parallel op elkaar? Om hier zeker van te zijn is uiteraard een destructief onderzoek het noodzakelijke kwaad, tenzij er ter plaatse opnames beschikbaar zijn van voor en na de plaatsingsactiviteiten. Een destructief onderzoek was in casu (nog) niet aan de orde.

Voortgaand op foto’s die door de bouwheer tijdens de vloerwerken werden genomen, kon de deskundige duidelijk zien dat de dubbele verlijmingstechniek (ook wel de “buttering-floatingmethode” genoemd) nogal slordig werd toegepast. Niet dat dit een officiële verplichting is, maar zeker op een verwarmde vloer ten zeerste aangeraden wordt omwille van het streven naar een 100% contactoppervlak. Het is namelijk zo dat indien slechts een enkele verlijming heeft plaatsgevonden er steeds holle ruimtes onder de tegels aanwezig zijn. Zelfs bij het toepassen van de dubbele verlijmingstechniek waarbij men de lijmrillen kruiselings op elkaar plaatst, ontstaan er steeds kleine luchtkamertjes onder de tegels. Lucht is immers een isolator en isolatie plaatsen boven een vloerverwarmingssysteem is nu ook niet de ideale opbouw.

6. Zijn de voegen voldoende breed genomen?

Doorgaans is er op vloerverwarming steeds een voeg van minimum 3 mm vereist. Een van de belangrijkste functies van een tegelvoeg is immers het regelen van de spanningsverdeling in een tegelwerk. In voorkomend geval waren de voegen net geen 3mm breed.

De expert merkte evenzeer in de woonruimte op dat er wel soepele bewegingsvoegen aanwezig waren, maar dat ze zeer smal werden uitgevoerd, met name slechts enkele mm! De breedte van verdeel- of bewegingsvoegen dient namelijk 4 à 5 maal de voorziene beweging van het vloervlak te bedragen.

Uiteindelijk komt men dan vaak aan waarden tussen 7 mm en 12 mm. Die breedtes zijn dan wel berekend met een veiligheidsmarge, doch met enige beperking in de praktijk, waar men doorgaans minimum 4 mm à 5 mm als praktijkmaatstaf neemt.

Merkwaardig genoeg liepen in casu ook de voegeinden van de dilatatievoegen uit met uitgeharde cementspecie tot tegen de vaste muurdelen. Deze nog nooit geziene overgang ‘van soepel naar vast’ baarde extra zorgen en diende meegenomen te worden in het onderzoek naar de oorzaak van het plaatselijke schadebeeld.

7. Werden er nivelleer- of levelingsystemen gebruikt om de tegels ten opzichte van elkaar perfect vlak te houden?

Indien ja, werden ze correct aangebracht in een voldoende dik lijmbed? Dit kon niet bevestigd worden.

8. Is er voldoende dikke- randisolatie aanwezig en zit die niet vast met resten van tegellijm of voegspecie?

In de meeste gevallen kan dit enkel gecontroleerd worden door het wegenemen van enkele plinten, wat effectief door de deskundige werd gecontroleerd.

9. Zitten alle beweging,- verdeel- en overgangsvoegen op hun plaats en werden ze pal vanuit de dekvloer in het tegelwerk overgenomen?

In uitzonderlijke gevallen kan men door middel van het gebruik van specifieke ontkoppelingsmatten verdeelvoegen “verplaatsen” (geen bouwvoegen!). Hier dient men voldoende informatie op te vragen bij de fabrikant ter zake zodat de nodige garanties zowel aan de tegelzetter als aan de architect en /of bouwheer worden verschaft. Dit kon niet gecontroleerd worden zonder tegels te verwijderen.

10. Is de aansluiting van de plinten met de vloer afgewerkt met een dilatatiekit?

Werd hierbij aandacht besteed aan een tweepunthechting? Bij het aanbrengen van een kitvoeg of specifieke siliconekit is 3-puntshechting uit den boze. Een elastische voeg werkt enkel optimaal als ze maar aan twee punten is verbonden. Ook dit kon enkel nagekeken worden door het wegnemen van enkele plinten.

Conclusie

Moeilijk bereikbare tegels, zoals in de keukenzone waar bijvoorbeeld een kookeiland op staat, kunnen hersteld worden door een innovatieve injectietechniek met een tweecomponent vloeihars. Het keukenmeubilair dient dan niet verwijderd te worden en dit bespaart de verantwoordelijken een in sommige gevallen gigantische kost.

Bij fouten of afwijkingen op een geplaatst tegelwerk, wijst men al snel naar de aannemer-tegelzetter. Evenzeer kunnen andere partijen mede verantwoordelijk zijn voor dergelijke fenomenen, denk maar aan de installateur van de vloerverwarming, de architect, andere onderaannemers, etc.

In dit geval gaat de tegelzetter zo goed als vrijuit omdat hij de plaatsing uitvoerde volgens de regels van de kunst en het vakmanschap, op misschien enkele details na (zie hierboven bij de aandachtspunten). Meer zelfs, noch de bouwheer noch de architect kon bewijs leveren aan de deskundige van correcte heropstart van het vloerverwarmingssysteem na de afwerking van de vloer. We moeten de oorzaak van dit schadegeval in die richting zoeken, zoveel is duidelijk.