Zandsteen, de robuuste keuze

Zandsteen is een sedimentair gesteente dat zich vormt door het verkitten van zandkorrels. Deze zandkorrels zijn ontstaan uit de afbraak van ouder gesteente. Ze worden niet gedefinieerd op basis van mineralogie, maar wel op basis van hun korrelgrootte, namelijk 0.064 tot 2 mm. Zijn de korrels kleiner, dan spreken we over silt of klei; zijn de korrels groter dan spreken we over grind. De kleinste zandkorrel nog net zichtbaar voor het menselijke oog. Een zandsteen zal dus steeds korrelig aanvoelen.

Tijdens de afbraak van oudere gesteenten wordt de mineraalassemblage van zand steeds meer matuur, zeg maar zuiverder, omdat de instabiele mineralen tot kleipartikels degraderen. Uiteindelijk blijven voornamelijk kwarts en veldspaten over in de zandfractie, en vooral kwarts is chemisch erg stabiel en ook hard. Daardoor is zand en dus ook zandsteen een vrij resistent sedimentair pakket.

Kleur en textuurnuances

Het is de geologische context die vooral het uitzicht van zandstenen bepaalt. Gezien kwarts en veldspaten kleurloos tot wit zijn, wordt de kleur voornamelijk gemaakt door het voorkomen van lage concentraties aan andere mineralen, zoals kleien en oxides. Er bestaan bijvoorbeeld erg veel rode-roze zandstenen door de aanwezigheid van een kleine hoeveelheid ijzeroxides. Denk maar aan de Grand Canyon, de rotstempels van Petra, de Porta Nigra in Trier (het ‘zwarte’ is eigenlijk vervuiling) of de Cathédrale Notre-Dame de Strasbourg. IJzer oxy-hydroxides geven dan weer een eerder beige, licht roestkleurige tint. Wanneer het ijzer in een verminderde concentratie aanwezig is, zal het gesteente eerder groenig zijn. Paarsige kleuren wijzen op het voorkomen van mangaanoxides.

Zandsteen vertoont ook een gelaagde textuur. Loodrecht op het groefleger zijn vaak lamina of lagen zichtbaar, die het gevolg zijn van het afzettingspatroon van de zandkorrels. Een zaagsnede volgens het groefleger zal eerder een wolkvormige textuur geven. Deze gelaagdheid kan benadrukt worden door afwisselingen in mineralogische samenstelling of korrelgrootte, maar soms zijn de variaties zo miniem dat ze amper te zien is. In het Müllerthal in Zwitserland, een wandelparadijs dicht bij huis, is de gelaagdheid duidelijk zichtbaar in de zandsteenformaties.

Gebruik en bouwcultuur

Het gebruik van zandsteen gaat terug tot in de Antieke tijd, ook in onze regio’s. De Romeinen gebruikten lokale zandsteen voor hun castellum bij Oudenburg, die trouwens gerecupereerd werd voor bouwwerken tijdens de hoge middeleeuwen. Waar zandsteen voorkomt, is het steevast een onderdeel van de lokale bouwcultuur. Daarom wordt het ook vaak geassocieerd met traditionele of rustieke bouwstijlen.

In het exterieur wordt zandsteen vaak verwerkt als breuksteen, net omdat het zo hard en dus moeilijk te verzagen is. In een landelijke context is het momenteel in trek om dit rustieke gevelparement in gemengd groen-okerkleurige tinten te integreren in strakke nieuwbouw, en daarvoor worden steenstrips als alternatief op een vol gemetst parement aangeboden. In het interieur worden voornamelijk de lichtere kleuren gebruikt, beige-grijs soms met roestkleurige tekeningen. Ook hier wordt vaak de associatie gemaakt met een landelijk gevoel. Daarnaast kennen we het gebruik van zandsteen ook als bestrating en binnen-en buitenvloeren.

Toepassingsgebieden en onderhoud

Zandsteen op de markt van vandaag is geschikt voor gebruik in verschillende contexten. De toepassing wordt meestal bepaald door het uitzicht en het aanvoelen. Omwille van hun hoge resistentie en slijtvastheid vinden we veel toepassingen in gevels en vloeren, zowel exterieur als interieur. Omdat ze vaak neutraler zijn van kleur en tekening en omdat het vanwege hun hardheid meer moeite kost om ze te polijsten zien we zandsteen veel minder terug in decoratieve binnenafwerking. Het gaat dan meestal om vormgevingen met een robuuste snit. De technische fiche raadplegen is steeds aangewezen.