De impact van de energietransitie op de tegelindustrie

Wat is energietransitie?

De energietransitie verwijst naar de wereldwijde verschuiving van fossiele energiesystemen naar duurzamere, koolstofarme alternatieven zoals hernieuwbare energiebronnen (zon, wind, water) en een hogere energie-efficiëntie. Deze transitie wordt ingegeven door de noodzaak om de klimaatverandering te beperken, de luchtvervuiling te verminderen en de energievoorziening op lange termijn veilig te stellen.

Het emissiehandelssysteem (ETS)

Het ETS is een marktgebaseerde aanpak om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. In het kader van dergelijke systemen stellen overheden een maximum vast voor de totale uitstoot en wijzen zij emissierechten toe of veilen deze aan zogenaamde ‘emittenten’, die voldoende emissierechten moeten bezitten om hun uitstoot te dekken. Bedrijven die hun uitstoot verminderen, kunnen overtollige emissierechten verkopen; bedrijven die de limieten overschrijden, moeten extra emissierechten kopen of boetes betalen. Het EU-ETS is het grootste systeem ter wereld en heeft directe gevolgen voor Europese fabrikanten, waaronder producenten van natuursteen en tegels.

Energie-intensieve processen

Zowel de productie van natuursteen als die van keramische tegels vereist veel energie, voornamelijk voor:

• Steengroeven en winning: het zagen en winnen van steen uit steengroeven is een machine-intensief proces.
• Verwerking: het vormgeven, polijsten en afwerken van steen vereist zowel mechanische als thermische energie.
• Productie van keramische tegels: tegels worden geproduceerd door klei te vormen en deze vervolgens in ovens op hoge temperaturen (meer dan 1000 °C) te bakken, waardoor het proces bijzonder energie-intensief is.

Traditioneel is de productiesector afhankelijk van fossiele brandstoffen, zoals aardgas, steenkool en olie, om aan deze hoge temperatuureisen te voldoen. De overgang naar hernieuwbare energiebronnen en elektrificatie is complex, gezien de technische beperkingen om de vereiste temperaturen te bereiken en de verouderde infrastructuur van de industrie.

Traditioneel is de productiesector afhankelijk van fossiele brandstoffen, zoals aardgas, steenkool en olie, om aan de hoge temperatuureisen te voldoen

Effecten van de regelgeving

In gereguleerde regio's zoals de Europese Unie vallen veel grote keramische tegel- en steenverwerkende fabrieken onder het ETS, waardoor er een directe impact is op de bedrijfsvoering. Dit betekent:

• Verplichte emissieverslaggeving: bedrijven moeten hun jaarlijkse emissies monitoren en rapporteren.
• Beheer van emissierechten: bedrijven moeten voldoende emissierechten verkrijgen om hun uitstoot te dekken, wat hen stimuleert om hun CO2-voetafdruk te verkleinen.
• Financiële gevolgen: een tekort aan emissierechten of stijgende koolstofprijzen verhogen de operationele kosten, wat een directe invloed heeft op het concurrentievermogen en de winstgevendheid.

Kleinere producenten of producenten die niet onder de directe werkingssfeer van het ETS vallen, staan nog steeds onder indirecte druk, zoals hogere kosten voor energie, grondstoffen en logistiek, omdat toeleveranciers hun eigen nalevingskosten doorberekenen.

Product- en marktregelgeving

Door de toenemende milieuregelgeving kunnen strengere productnormen worden opgelegd, waardoor bouwmaterialen minder koolstof mogen bevatten. Dit zet fabrikanten ertoe aan om te innoveren en schonere processen in te voeren, anders lopen ze het risico hun markttoegang te verliezen.

Economische en concurrentiegevolgen

1. Stijgende productiekosten

Nu koolstofbeprijzing een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering wordt, hebben de sectoren natuursteen en keramische tegels te maken met:

• Hogere energierekeningen: de kosten van fossiele brandstoffen, die al volatiel zijn, worden nog verhoogd door de kosten van CO2-emissierechten.
• Kapitaalinvesteringen: het upgraden van fabrieken om de energie-efficiëntie te verbeteren of schone technologieën te installeren, vereist aanzienlijke initiële investeringen.
• Veranderende kostenstructuren: voortdurende naleving, rapportage en audits brengen extra administratieve kosten met zich mee.

2. Gevolgen voor de export en het concurrentievermogen

Producenten in regio's met strenge regelgeving kunnen concurrentienadelen ondervinden ten opzichte van concurrenten uit landen met een minder streng klimaatbeleid. Dit kan leiden tot:

• Koolstof-‘lekkage’: verplaatsing van de productie naar regio's met minder strenge regelgeving, waardoor de wereldwijde emissiereductiedoelstellingen worden ondermijnd.
• Koolstofaanpassingen aan de grens: er wordt nagedacht over beleid om het speelveld gelijk te trekken door koolstofheffingen in te voeren op import uit landen die niet aan de regels voldoen.

3. Kansen voor marktdifferentiatie

Omgekeerd kunnen naleving van het ETS en sterke milieuprestaties unieke verkoopargumenten worden, met name in markten waar duurzaamheid in architectuur en bouw prioriteit heeft. Labels zoals EPD (Environmental Product Declaration) en groene certificeringen (bijv. LEED, BREEAM) bieden toegang tot premiumsegmenten.

4. Technologische aanpassingen en innovatie

Tal van bedrijven investeren in:

• Hoogrendementovens: moderne ovens met verbeterde isolatie en warmteterugwinning verminderen het brandstofverbruik bij de productie van keramische tegels.
• Gebruik van restwarmte: warmte uit uitlaatgassen wordt opgevangen en hergebruikt om grondstoffen voor te verwarmen.
• Automatisering en procesoptimalisatie: geavanceerde besturingssystemen minimaliseren energieverspilling en verbeteren de opbrengst.

Overschakeling van steenkool of olie naar aardgas vermindert de uitstoot, maar het uiteindelijke doel is elektrificatie en integratie van hernieuwbare energie. Er blijven echter uitdagingen bestaan zoals elektrische ovens die in opkomst zijn, maar nog niet voor alle producten en schaalgroottes haalbaar zijn. Directe, hernieuwbare warmte zoals zonne-energie en biomassa kunnen in bepaalde toepassingen fossiele brandstoffen vervangen.

Materiaal- en productinnovatie

Het onderzoek dat vandaag in de sector gevoed wordt, richt zich op koolstofarme tegels en stenen door het gebruik van gerecyclede materialen, alternatieve kleisoorten of geopolymeren om de uitstoot tijdens de productie te verminderen. Ook lichtgewicht producten zijn het voorwerp van R&D met het doel om het materiaalgebruik te verminderen zonder afbreuk te doen aan de sterkte of esthetiek.

Buiten de fabriekspoorten wordt de industrie steeds meer verantwoordelijk voor de CO2-voetafdruk van de winning van grondstoffen, het transport en de uiteindelijke verwijdering of recycling van eindproducten. ETS kan worden uitgebreid om meer van deze stadia in de waardeketen te omvatten. Samenwerkingsinitiatieven tussen fabrikanten, leveranciers en klanten bevorderen meer circulaire modellen, zoals terugnameregelingen voor gebruikte tegels en het gebruik van steen- of keramisch afval als grondstof.

Werknemers en sociale impact

De energietransitie heeft ook gevolgen voor:

• Omscholing van werknemers: werknemers hebben nieuwe vaardigheden nodig om geavanceerde machines te bedienen en te voldoen aan wettelijke vereisten.
• Relaties met de gemeenschap: fabrieken die schonere, stillere technologieën toepassen, merken vaak dat de relaties met de omliggende gemeenschappen verbeteren.

Toonaangevende Italiaanse fabrikanten zijn wereldwijde referentiepunten geworden door fors te investeren in schone technologieën en digitalisering, waardoor ze hun uitstoot hebben kunnen verminderen en de waarde van hun producten hebben kunnen verhogen. Spaanse steengroeven testen dan weer het gebruik van elektrische machines en contracten voor hernieuwbare energie om hun CO2-voetafdruk te verkleinen.

Toonaangevende Italiaanse fabrikanten zijn wereldwijde referentiepunten geworden door fors te investeren in schone technologieën en digitalisering

Uitdagingen en vooruitzichten

Belemmeringen voor vooruitgang:

• Technische beperkingen: het blijft een uitdaging om zeer hoge temperaturen te bereiken zonder fossiele brandstoffen.
• Kapitaalbeperkingen: kleinere bedrijven beschikken mogelijk niet over de financiële middelen om hun apparatuur snel te moderniseren.
• Versnippering van het mondiale beleid: de ongelijke invoering van ETS en klimaatregelgeving wereldwijd creëert risico's voor marktverstoring.

Hoe de sector omgaat met de energietransitie en wat ons dat in de toekomst brengt, wordt niet alleen bepaald door innovatie op het gebied van koolstofarme processen, materialen en logistiek. Ook beleidsondersteuning is van belang. Overheidsstimulansen, subsidies en technische bijstand kunnen de transitie versnellen, met name voor kmo's. Als derde factor is de consumentenvraag bepalend. De groeiende voorkeur voor duurzame gebouwen en ecologisch gecertificeerde materialen zal de zogenaamde ‘early adopters’ belonen.

Conclusie

De energietransitie en ETS vormen grote uitdagingen, maar bieden ook even grote kansen voor de natuursteen- en keramische tegelindustrie. Hoewel naleving en aanpassing kosten en operationele veranderingen met zich meebrengen, stimuleren ze ook innovatie, bevorderen ze veerkracht en openen ze de deur naar nieuwe markten. Nu de wereld onstuitbaar op weg is naar een koolstofarme toekomst, zullen degenen die de verandering leiden niet alleen hun eigen lot bepalen, maar ook de (gebouwde) omgeving van morgen.