Stollingssteen versus kalksteen

Stollingssteen

Het belangrijkste verschil tussen stollingssteen (stollingsgesteente) en kalksteen ligt in hun oorsprong, samenstelling en eigenschappen. Stollingssteen ontstaat door de stolling van magma onder het aardoppervlak of lava aan het aardoppervlak. Het bestaat uit kristallijne mineralen, vooral silicaten zoals kwarts, veldspaten, mica's, en oxiden van magnesium en ijzer. Stollingsgesteenten zijn meestal zeer hard en hebben vaak een korrelige textuur. In de tegelsector worden verschillende soorten stollingsgesteenten toegepast, vooral vanwege hun duurzaamheid, slijtvastheid en esthetiek. De meest voorkomende stollingsgesteenten zijn graniet en basalt. Graniet ontstaat door langzame afkoeling van magma diep in de aarde. Graniet is zeer hard, slijtvast en krasbestendig. Het wordt veel gebruikt voor vloertegels, aanrechtbladen en gevelbekleding. Granieten tegels kunnen gepolijst, gebouchardeerd of gevlamd worden, afhankelijk van de gewenste uitstraling en antislip-eigenschappen. Graniet is geschikt voor intensief gebruik binnen en buiten. Basalt ontstaat door snelle afkoeling van lava aan het aardoppervlak. Het is fijnkristallijn en keihard, met een gelijkmatige donkere kleur. Basalttegels worden vaak gebruikt in moderne, minimalistische interieurs en buitentoepassingen zoals terrassen, omdat ze vorstbestendig en slijtvast zijn.

Ook trachiet en dioriet zijn stollingsgesteente. Trachiet is iets minder bekend in de tegelmarkt, maar soms gebruikt voor bestrating en wandbekleding doordat het duurzaam en bestand is tegen weersinvloeden. Dioriet is een dieptegesteente, vergelijkbaar met graniet, dat soms in de natuursteensector voorkomt voor tegels vanwege zijn harde en robuuste karakter.

De structuur en mineralensamenstelling worden bepaald door de afkoelsnelheid van het magma of lava. Dieptegesteenten (zoals graniet) koelen langzaam af en hebben grotere kristallen, terwijl uitvloeiingsgesteenten (zoals basalt) sneller afkoelen en kleinere kristallen hebben.

Kalksteen

Kalksteen is een sedimentair gesteente dat ontstaat uit de afzetting van kalkhoudend materiaal, voornamelijk calciumcarbonaat (CaCO3), vaak met fossielen erin. Kalksteen is doorgaans lichter van kleur (wit, lichtgrijs, soms bruintinten) en minder hard dan stollingssteen. Het kan variëren in hardheid en is minder geschikt om te polijsten dan sommige andere natuurstenen. Kalksteen wordt veel gebruikt als bouwsteen, voor decoratie en als grondstof voor cement. Er bestaan veel soorten kalksteen. Op basis van uiterlijk en samenstelling zijn de meest voorkomende:

• Zuivere kalksteen: vaak wit of lichtgrijs van kleur.
• Gekleurde kalksteen: kleurvariaties ontstaan door de aanwezigheid van andere mineralen, zoals ijzer, en kunnen crème, geel, rood, bruin, grijs en zelfs zwart zijn.
• Fossielhoudende kalksteen: bevat vaak fossielen van schelpen, koralen of andere organismen.
• Krijt: een fijne, zachte kalksteen voornamelijk bestaande uit microscopische kalkskeletjes van algen en andere organismen.
• Travertin: een poreuze kalksteen die vaak wordt gebruikt voor vloeren en wanden.
• Dolomiet: een iets sterker en minder absorberende vorm van kalksteen.

Daarnaast zijn er heel specifieke kalksteensoorten zoals Anröchter Dolomiet (harde, duurzame kalksteen die vaak wordt gebruikt voor gevelbekleding en bestrating), Bateig-Azul (kalksteen met een blauwachtige tint, uit Spanje), Botticino Classico (Italiaanse kalksteen met een crèmekleurige tint), Comblanchien (Franse kalksteen met een warme, beige kleur), Crema Marfil (Spaanse kalksteen met een crèmekleurige basis en fijne aders), Belgische Hardsteen (donkergrijze tot zwarte kalksteen, zeer duurzaam en hard), Jura Gelb en Jura Grau (kalksteen uit de Juraregio in Duitsland, met gele en grijze tinten), Nero Marquina: (zwarte kalksteen met witte aders, uit Spanje), Rosso Verona (rode kalksteen uit Italië, gebruikt voor decoratieve doeleinden) en Tandur (kalksteen uit India, verkrijgbaar in vooral gele, maar ook andere kleuren). Algemeen geldt dat polijsten en verzoeten de mooie kwaliteiten van de kalksteen extra naar voren brengt.

Plaatsing

Voor tegelzetters zijn er belangrijke verschillen in de plaatsing, het gebruik en het onderhoud van stollingsgesteenten en kalksteen. Stollingsgesteenten zijn zeer hard en duurzaam, waardoor ze minder kwetsbaar zijn tijdens het zagen en plaatsen. Doorgaans worden ze gezaagd met diamantgereedschap (of waterjet) vanwege die hardheid. Ze zijn vaak minder poreus, dus nemen ze minder snel vocht op, en zijn ze geschikt voor zowel binnen als buiten. Plaatsing vereist een stevige ‘lijm’ of een mortel die bestand is tegen het gewicht en de minimale vochtopname. De voorkeur gaat uit naar specifieke natuursteenlijmen of polymeer-cementgebonden lijmen voor kleinere tegels of bij het verlijmen van gebroken stukken, of een mortel (dunbedmortel of dikbedmortel) bij grotere tegels of onregelmatige ondergronden. Het vlak maken van de ondergrond en de achterkant van de steen is belangrijk voor optimale hechting. Soms is opschuren nodig om een echt goede grip te verkrijgen. De lijm moet gelijkmatig en in juiste dikte worden aangebracht, met aandacht voor de open tijd. Bij stollingssteen kan dit wat korter zijn door de geringe zuiging.

Kalksteen is vaker zachter en poreuzer, en dus gevoeliger voor beschadiging tijdens zagen, breken of plaatsen. De steensoort vereist voorzichtigere zaagtechnieken en soms een speciale voorbehandeling. De poreusheid maakt dat kalksteen sneller vocht kan opnemen, wat invloed heeft op de keuze van lijm en voegmaterialen. Het gebruik van speciale flexibele, mineraal- of polymeer-cementgebonden lijmen die geschikt zijn voor poreuze natuursteen en die vochtregulatie mogelijk maken, zijn aangeraden. Verlijmen is meestal de betere keuze, vooral voor binnenmuren, omdat het sneller, eenvoudiger en vaak goedkoper is dan metselen. Verlijmen geeft ook een vlakker oppervlak, wat voordelig is voor afwerkingen zoals betegelen. Voor specifieke toepassingen of bij bepaalde weersomstandigheden kan metselen met mortel een betere optie zijn. Er bestaan speciale lijmmortels voor kalksteen.

Kalksteen moet vaak vooraf geïmpregneerd worden om te voorkomen dat de lijm te snel wegzuigt in het poreuze gesteente, wat hechtingsproblemen kan veroorzaken. De lijm moet in voldoende hoeveelheid worden aangebracht en de open tijd moet goed in de gaten worden gehouden, precies omdat kalksteen de lijm sneller kan opnemen. Flexibele lijmen kunnen kleine bewegingen van het poreuze gesteente opvangen zonder barsten te veroorzaken.

Voor beide steensoorten geldt contact met water vermijden tijdens het uitharden. Gebruik in vochtige ruimtes altijd een waterdichte lijm die geschikt is voor natuursteen. Ook voegmiddelen moeten goed afgestemd worden om verkleuring of beschadiging te voorkomen.

Onderhoud

Door de hardheid zijn stollingsgesteenten krasbestendig, maar gepolijste oppervlakken kunnen wel krassen vertonen; matte of verzoete afwerkingen vereisen minder onderhoud. Regelmatig schoonmaken met pH-neutrale middelen, bestand tegen zuren, volstaat. De steen is weinig gevoelig voor vlekken. Het onderhoud is in principe eerder minimaal.

Kalksteen is gevoelig voor zuren (zoals azijn, citrus, …) waardoor vlekken en etsen kunnen optreden, vooral bij kalksteen met een lossere binding. Kalksteen tegels kunnen meestal alleen binnen of op minder belaste buitenplaatsen toegepast worden; hardere kalksteen (zoals Belgisch hardsteen) is echter ook geschikt voor hogere belasting. Voor het onderhoud gebruiken we specifieke natuursteenreinigers en vermijden we zure schoonmaakmiddelen. Regelmatig impregneren helpt tegen vocht en vlekken. Bij kalksteen is een regelmatig onderhoud en bescherming nodig.

Verschillen samengevat

1. Stollingsgesteente       

• Zagen en snijden: diamantzaag; bestand tegen intensief zagen  
• Lijmgebruik: polymeer-cementlijm, standaard natuursteenlijm, dik- of dunbedmortel
• Plaatsing: binnen en buiten, drukbelastbaar      
• Onderhoud: pH-neutraal schoonmaken; kras- en zuurbestendig
• Let op voor: scherpe krassen en langdurige vlekken door olie    

2. Kalksteen

• Zagen en snijden: zeer voorzichtig zagen; kans op brokken
• Lijmgebruik: specifieke flexibele, vochtregulerende natuursteenlijm voor poreuze stenen
• Plaatsing: meer geschikt voor binnen en lichte belasting buiten
• Onderhoud: zachte middelen, is gevoelig voor zuren, impregneren noodzakelijk
• Let op voor: zuren en agressieve middelen

Kleine holtes herstellen

Kleine holtes (‘putjes’) in stollingsgesteente kunnen veilig en duurzaam worden gerepareerd door het gebruik van speciale ‘steenherstelmortels’.

• Verwijder allereerst loszittend, verweerd of verpoederd gesteente mechanisch tot op een gezonde ondergrond, bijvoorbeeld met een beitel of pneumatische beitel.
• Zorg dat de randen van het gat loodrecht staan op het oppervlak en dat de ondergrond schoon en stofvrij is.
• Eventuele metalen onderdelen verwijderen om roestvorming en kleurvervuiling te voorkomen.
• Reinig goed met perslucht of een harde borstel.
• Kies een mortel die qua kleur en textuur zo dicht mogelijk bij het originele gesteente past. De mortel is vaak op kalkbasis met hydraulische kalk en mogelijk vermalen natuursteen voor goede hechting en duurzaamheid.
• Breng de mortel in dunne lagen (maximaal ca. 1 à 2 cm per laag) aan met een spatel of truweel en vermijd het insluiten van holtes in de mortel.
• Breng iets te veel mortel aan zodat na uitharding kan worden bij geschuurd voor een gladde, gelijkmatige afwerking.

Voor het veilig en duurzaam repareren van kleine holtes in kalksteen gelden volgende tips:

• Voorbereiding van de holte: de beschadigde plek eerst reinigen en ontdoen van losse delen en vuil. Soms moet de rand van de holte licht worden opgezet zodat de reparatiemortel goed hecht.
• Gebruik een kalksteen reparatiemortel die qua samenstelling, kleur en textuur afgestemd is op kalksteen. Vaak zijn dit minerale mortels op basis van hydraulische kalk, soms met toevoeging van vermalen natuursteen voor optimale hechting.
• De mortel wordt in lagen aangebracht en voorzichtig gladgestreken. Voor kleine holtes is het belangrijk dat de mortel goed aansluit en geen luchtinsluiting bevat.
• Na uitharding wordt de reparatieplek eventueel gladgeschuurd of gepolijst om het uiterlijk meer aan te sluiten bij het omliggende gesteente.
• Nabehandeling: bij kalksteen kan een aanvullende oppervlaktebehandeling zoals zoeten (schuren met diamantschijven) of kristallisatie worden toegepast om oppervlaktes terug te verdichten en slijtvast te maken.