Een derde mening wordt meestal pas ingeschakeld als er zich een probleem heeft voorgedaan en partijen het niet eens raken over de oorzaak, oplossing en preventie. Al goochelend met deskundigen die in veel gevallen nog niet veel kaas van tegels hebben gegeten, grijpen sommigen dan maar simpelweg en noodgedwongen naar “losse” literatuur om een tegelwerk naar eigen goeddunken te beoordelen. Maar het gaat veel verder dan dat.

Situatie en aanleiding

Op een privésite in het Brusselse stootten we op een dunne keramische tegel die op een nieuwe cementgebonden dekvloer verlijmd werd. Naar informatie van de bouwheer zou in 2012 een keramische tegelvloer 1000 mm x 1000 mm x 3,5 mm (± 0,5 mm dikke glasvezelversterking aan de legzijde inbegrepen) zijn verlijmd op een voldoende uitgeharde ondergrond.

Reeds na enkele maanden ingebruikname vertoonden de vloertegels kratertjes die dwars doorheen de massa van het keramisch materiaal tot op het versterkingsnet te zien waren. Nochtans zou de buttering-floatingmethode zijn toegepast zoals het hoort. Zowel op de ondergrond als op de tegellegzijde werden naar zeggen van de tegelzetter van dienst tegellijmrillen rechtlijnig aangebracht en vervolgens parallel ingeschoven. Na een eerdere vaststelling van krater- en barstvorming in de vloer tijdens de prille ingebruikname zouden reeds enkele tegels vervangen geweest zijn. Maar dit fenomeen herhaalde zich reeds enkele maanden na de herplaatsing opnieuw.

Hoog tijd dus om te onderzoeken wat de werkelijke oorzaak van dit fenomeen zou kunnen zijn.

Visuele anomalieën

Na heel wat heen en weer gemail en enkele plaatsbezoeken konden de verschillende partijen, met name de eigenaar, de leverancier van de tegels, de architect, en de tegelzetter van dienst,  zich niet verzoenen. Er bleef maar één oplossing over: het inschakelen van een gerechtsdeskundige. Volgende anomalieën werden op een rijtje gezet:

• barstvorming die zich ter hoogte van de overgang living/keuken manifesteerde, was te verklaren door het ontbreken van een noodzakelijke uitzettingsvoeg.
• in de keuken vertoonden enkele tegels kleine kratertjes en inslagputjes aan de oppervlakte die veroorzaakt werden door vallende voorwerpen, vermoedelijk een pot of mes (puntbelasting), hetgeen tijdens de gesprekken bevestigd werd door de bouwheer tijdens het onderzoek.
• ook ter hoogte van een deur die met de tuin verbonden was, werd een kraterinslag opgemerkt.
• na een willekeurige kloptest met een speciaal hamertje bleken de tegels in het algemeen toch voldoende vast te liggen. Er waren op dat moment geen opvallende holle klanken waarneembaar.
• tegelvoegen degradeerden niet maar er waren wel hier en daar kleine haarscheurtjes langsheen de tegelranden aanwezig.
• vervolgens werd een putje in het midden van een keukentegel uitgekrabd met een breekmes tot op de glasvezelversterking, waarbij men duidelijk kon zien dat op die plaats geen tegellijm aanwezig was.

Tijdens de expertise werd verwezen naar de recentste genormaliseerde literatuur met betrekking tot de plaatsing van dunne keramische xl-tegels, met name de ISO TR 17870-2, testmethodes voor dunne keramische tegels in voorbereiding en bijgevolg tot op heden niet officieel beschikbaar: ”ISO test methods for thin ceramic tiles and panels, as well as ISO 13007‑5 dealing with liquid-applied waterproofing membranes for use beneath ceramic tiling bonded with adhesives, are under preparation. For these products to give satisfactory service, they need to be selected and installed competently, and they have to receive appropriate initial treatment, protection, and maintenance”.

Destructief onderzoek

Om de samenstelling en diktes van de onderliggende lagen te controleren, liet de gerechtsdeskundige een cilinder uit de vloer frezen ter hoogte van de inslagen. Tijdens de boring kwam al meteen een stukje tegel gemakkelijk los. Op de dekvloer zelf was duidelijk een wafelstructuur in het uitgeharde lijmbed te zien, wat wees op een gekruiste verlijming. Het uitschijven van een ander rechthoekig stuk uit een geplaatste tegel bevestigde nogmaals een continue gekruiste ‘buttering/floating’-toepassing. Een creatie van luchtkamertjes onder de tegels werd bevestigd, en betekende meteen ook dat waar lucht ingesloten is geen tegellijm kon zitten.

Een tweede bron die werd aangehaald ter staving van het pleidooi van de gerechtsdeskundig waren de XXL-plaatsingsrichtlijnen voor dunne keramische grootformaattegels (indoor) van het EUF (de europese tegelzettersfederatie), dat in samenwerking met EITA een drietal jaar terug werden opgesteld. Daarin staat vermeld: “om een maximaal contact tussen tegel, lijm en ondergrond te garanderen (streven naar 100%), is het raadzaam om het aankloppen of machinaal trillen van een tegel steeds vanuit het midden te beginnen en vervolgens geleidelijk rechtlijnig naar buiten toe te drukken. De lijmrillen zelf moeten recht getrokken zijn (niet willekeurig boogvormig) zowel op de tegel als op de dekvloer en parallel aangebracht worden op de ondergrond. Daarom mag de tegel nooit geplaatst worden met gekruiste lijmrillen om luchtinsluitingen te voorkomen.”

De juiste verlijmingsmethode werd dus in dit geval niet toegepast. Vandaar dat bij dergelijke dunne tegels (100 cm x 100 cm x 3,5 mm) het steeds noodzakelijk is om de dubbele verlijmingstechniek toe te passen met parallelle lijmrillen op elkaar, zodat bij een haakse inschuifbeweging tijdens het aandrukken de lijmkanalen helemaal gevuld worden met tegellijm. Op die manier worden luchtkamertjes en dus zwakke plaatsen onder de tegels zo goed als uitgesloten. De tegelzetter van dienst zat dus met een wezenlijk probleem dat niet zomaar met enkele herstellingen opgelost kon worden. Bovendien was in een dossier van het wtcb (wetenschappelijk en technisch centrum voor het bouwbedrijf) een opmerking verschenen waarbij men tegels tot 5 mm dikte eerder op de wand dan op de vloer aanbeveelt. Dit vloertegelwerk kreeg alvast een juridisch staartje, waarbij niet alleen de tegelzetter, maar ook de architect en tegelleverancier in dit conflict werden meegesleurd.

Moraal van dit verhaal

Blijf op de hoogte van de vakliteratuur, richtlijnen en workshops die door het wtcb, bita (belgian innovative tile academy), en tecno bouw confederatie bouw omtrent actuele onderwerpen georganiseerd en verzorgd worden.

Na een zware dagtaak kan het wel eens lastig zijn om zich ’s avonds of op een zaterdag vrij te maken om de evolutie van materialen en technieken bij te benen, maar het loont heus wel de moeite om de tips & tricks van adviserende docenten met continue praktijkervaring eens van dichtbij te bekijken en mee te zijn met de snel draaiende innovatiecaroussel!